Wszyscy przesiewamy czytaną literaturę przez różne własne filtry, z których najważniejsze jest nasze życiowe doświadczenie, przekonania jakich nabraliśmy i nasze własne poczucie co jest właściwe, a co nie. Subiektywność oceny ksiąki jest zupełnie naturalna dla każdego z nas. Czy jest jednak możliwe czerpanie lekcji nawet z książek, ktore powszechnie uważa się za złe?
Moim zdaniem tak!
Jak możemy nauczyć się większego obiektywizmu w ocenie? Ewaluacja!
Jestem od jakichś 4 lat mówczynią publiczną, a w organizacji gdzie ćwiczę wystąpienia bardzo cenna jest rola ewaluacji. To pojęcie zostało zaczerpnięte z XVII wieku i było związane ze środowiskiem finansowym. Współcześnie słowo “ewaluacja” odnosi się do szerszej grupy dziedzin, związanej z tematem badań naukowych – ewaluacja sprawdza się tam, gdzie trzeba zachować więcej obiektywizmu. Ewaluowanie w moim klubie oznacza zastosowanie obiektywnej refleksji na temat danego wystąpienia tak, żeby była przyczyną lepszych rezultatów osoby mówiącej w przyszłości. W rzeczywistości jest to cenna informacja, na ktorej da się pracować, nawet jeśli nie zawsze w pierwszej chwili jest nam przyjemnie ją słyszeć.
Muszę przyznać, że nie tak łatwo nauczyć się ewaluacji wobec drugiego człowieka. Dylemat polega na tym, że z jednej strony nie chcemy kogoś zranić, urazić. Nie chcemy też, żeby zniechęcony krytyką (czy też nadmierną pochwałą) przestał działać w swoim rozwoju. Nadmierna krytyka czyjejś pracy, zachowania, działania jakie wykonuje, wcale nie wspiera rozwoju ludzi i popierają to badania psychologiczne. Z drugiej strony – brak informacji zwrotnej o dających się zauważyć błędach także nas hamuje w rozwoju. W praktyce, kiedy mamy powiedzieć komuś w twarz – ze sceny – co myślimy o wystąpieniu jest niewypowiedzianie trudne! Ale za to uczy ogromnego szacunku do wartości słów – wlasnych i czyichś Wie to z doświadczenia każdy, kto był regularnie proszony o ocenę czyjegoś wystąpienia.
Doświadczenia te nauczyły mnie rzetelniejszego oceniania książek. Wypracowałam w sobie sposoby na to by podsumowywać fabulę mniej życzeniowo. Już nie projektuję swoich oczekiwań na ksiażkę, a raczej przyjmuję ją jako całość Nawet jeśli są fragmenty, przez które chcę rzucać czytanym dziełem po ścianach – a i to się oczywiście zdarza.
Kryteria oceny literatury. Jakie elementy warto wziąć pod uwagę?
Opinia na temat książki zależy głównie od osoby, która ją czyta. Od intencji z jakimi usiadła do lektury. Od pogłosek zasłyszanych na temat wybranej książki oraz od tego czy dany gatunek po prostu “leży”. Natomiast jeśli chcemy się nauczyć oceniania książek z nieco bardziej obiektywnego punktu widzenia, możemy zastanowić się nad kategoriami oceny do wyciągania konkretnych infirmacji.
Istnieje wiele obszarów, na które możemy zwrócić uwagę, ale najważniejsze sprowadzają się do: oceniania fabuły i narracji; aspektow językowych i stylu; oceny treści i dodatkowego składnika, który jest walorem, ale nie jest niezbędny do przyjemnej lektury książki.
1.Ocenianie fabuły i narracji
Wybierz sobie ostatnio czytaną opowieść i pomyśl: Jak scharakteryzowano postacie, rozwinięto fabułę oraz jak poprowadzono narrację w książce, o której teraz myślisz? Czy fabuła była skomplikowana? A jeśli tak, to czy pozostawała intrygująca i ciekawa? Są ksiązki, które przy bardzo nieskomplikowanej fabule zawierają elementy tak dobrze dopasowane do siebie, że prostota wcale niczego nie odbiera. Ale możemy też naleźć fabuły tak zawiłe i skomplikowane, że trudno się to czyta i tak naprawdę niewiele treści pozostaje potem z nami.
Pomyśl: czy towarzyszył ci bogaty przekrój charakterów, czy możę fabuła opiera się na jednej dobrze skonstruowanej osobie? Postawy bohaterów powieści są – powinny być – niesamowicie istotne dla treści opowieści. Czy np. jeśli odczuwamy wrażenie przypadkowości, to ten zabieg czujesz jako celowy czy nie? Warto zastanowić się czy mialeś lub miałaś oczekiwania, które się nie spełnily i czy w takiej sytuacji np. negatywne emocje związane z lekturą są wywołane właśnie tym. To świetne ćwiczenie obiektywności i odrywania fabuły od siebie jako osoby.
Duże znaczenie ma także narrator, czyli kto w tej książce się wypowiada. Na przykład większą część fabuły “Wichrowych wzgórz” opowiada gospodyni, która zna najwięcej szczegółów z życia mieszkańców tego miejsca, ale jednocześnie jest najbardziej nieistotnym elementem romansów, konfliktów i drobnych intryg z życia głównych bohaterów. Jest bardziej obiektywna od Heathcliffa czy Catherine ale to nie oznacza, że jest to obiektywne źródło informacji na temat postaci przedstawionych w historii.
2. Ocenianie aspektów jęykowych i s:tylu
Kiedy patrzymy na narrację, nie możemy pomijać szczegółów bardziej technicznych, takich jak styl pisania opowieści. Umiejętne posługiwanie się językiem przez pisarza pozwala nam nie tylko czerpać przyjemność z lektury. Dobrze dopasowane słownictwo pozwala nam na głębsze studiowanie charakterów, pozwala też na lepszą ocenę wydarzeń. Forma podania historii świadczy też o jakości autora.
Dodatkowo… Czy książka, o której pomyślałeś lub pomyślałaś charakteryzuje się bogactwem językowym? Czy poznajesz nowe słowa, związki frazeologiczne? Książka pisana bogatym językiem jest zawsze lepsza, chociaż np. w przypadku “Władcy Pierścieni” początkowo może ono trochę męczyć. Zwłaszcza kiedy czytamy coś, do czego nie potrafimy przywiązać uwagi, albo uważamy że np dany opis jest niepotrzebny.
Jeśli zwracamy uwagę na język, możemy też spojrzeć na dialogi. Po pierwsze – czy są, po drugie – czy istnieje w nich lekkość? Drugi poziom jest trudniejszy – czy każdy z bohaterów mówił własnym językiem? Czy mogliśmy odróznić ich głosy? Na przykład siódemka rodzeństwa z Harry’ego Pottera to siedem postaci, ktorych głosy są faktycznie zróżnicowane. Zupełnie inny sposób patrzenia na świat prezentuje Percy, Fred i George oraz Ron Weasley. Dzięki temu ich interakcje brzmią prawdopodobnie, a każdy z tych charakteow ma określone miejsce w umysłach czytelników.
3. Ocenianie treści
Historie mogą nam dodać rozrywki, ale mogą też wzbogacać i zmieniać światopoglądy. Podana w dobrym stylu fabula może – chociaż niekoniecznie musi – zawierać glębokie przekazy, które wypływają z naturalnych, uniwersalnych prawd na temat świata.
Świetny w tym jest m.in. Neil Gaiman, ale także Jane Austen czy Ursula le Guinn. Historie opowiaadane przez tych pisarzy czytamy jako ogólne wrażenie na temat danego tematu. “Gwiezdny Pył”, “Duma i uprzedzenie” oraz “Czarnoksiężnik z Archipelagu” to różne książki, ale łączy je ta sama dbałość o tematykę, która pokazuje określoną wartość za pomocą zręcznie poprowadzonej fabuły.
Tajemniczy składnik opowieści – oryginalność
Kreatywność i oryginalność to coś czego wcześniej nie było. Czy istnieją takie elementy, które wyróżniają daną pozycję na tle innych, podobnych?
Piszę ten podpunkt jako ostatni, dlatego że to nie jest latwe na początku czytania, ani nie staje się o wiele łatwiejsze później. Każdy z nas ma inny rodzaj wędrowki czytelniczej. Dostajemy do rąk inne tytuły będące częścią konkretnego gatunku. Dostajemy opowieści, ktore wydaja się oryginalne, a potem okazuje się, że czerpały garściami z innych opowieści o bardzo zblionej tematyce. Nie mam tu jednak na myśli plagiatów. Wczytanie się w konkretny gatunek tak, aby zobaczyć czy coś było pomysłowe, czy tylko czerpało z jakichś innych treści jest po prostu czasochłonne.
Istnieje też krąg, gdzie kreatywność miesza się z intertekstualnością. Pisarz może w jednym utworze nawiązywać do szeregu opowieści, inspiracji, książek. To przejaw kreatywności, który może dawać dużo zabawy. Oryginalność w wielu oczach jest czymś więcej, – to opowieść “jedyna w swoim rodzaju” ale dopiero kiedy zaczynami sami uczyć się tworzenia – lub gdy chcemy zająć się oceną opowiadań – dociera do nas jak wiele zostało już powiedziane.
Czy warto w ogóle oceniać?
Ostatnie pytanie brzmi czy ocena jest potrzebna? Odpowiedź na to pytanie brzmi: to zależy. Jeśli na przykład książka przekazuje słabe wartości, romantyzuje przemoc, pokazuje jakieś aspekty, które mogą być szkodliwe społecznie – to doskonałe pole do dyskutowania na zawarty w książce temat. Wiele zależy też od tego jak autor odnosi się do napisanej przez siebie powieści.
Ocena przydaje się kiedy chcemy stać się recentami. Odważne wyrażanie krytyki to jedno – ale zrównoważona informacja zwrotna (tam gdzie to możliwe) jest sposobem na zwracanie uwagi na jakość. Badanie literatury to świetne zajęcie – bardzo do niego zachęcam.
A czy wy uważacie, że ocenianie książek ma sens?
Dajcie znać, bardzo chętnie zapoznam się z Waszymi opiniami na ten temat.
Milego!
Magda
1 thought on “Jak oceniać książkę? Płaszczyzny oceny literatury”